Abortus is weer een thema in de Europese verkiezingen, op een manier die we lang niet hebben gezien (OPINIE)

Recent besliste Frankrijk om het recht op abortus in de grondwet op te nemen. Een historische beslissing met de bedoeling om de zogenaamde “Veil-wet”, die abortus in Frankrijk legaliseerde in 1975, te beschermen. Die wet is vernoemd naar Simone Veil, een van de meest invloedrijke, bewonderde en gerespecteerde politieke figuren in Frankrijk, en een icoon van de vrouwenrechtenbeweging.

In 1974 hield Veil, minister van Volksgezondheid onder Valéry Giscard d’Estaing, een memorabele toespraak in het Franse parlement waarin ze de argumenten voor de legalisering van abortus uiteenzette. Dat parlement bestond destijds vrijwel uitsluitend uit mannen.

De toespraak stuitte op felle tegenstand en vijandigheid, vooral van politiek rechts. Toch slaagde Veil erin een meerderheid van de afgevaardigden te overtuigen om voor haar voorstel te stemmen. De wet trad in 1975 in werking na goedkeuring in de Senaat. Veil werd een symbool van emancipatie en vrouwenrechten.

Na haar politieke succes op nationaal niveau nam ze deel aan de eerste rechtstreekse verkiezingen voor het Europees Parlement in 1979. En toen ze eenmaal verkozen was, koos het parlement haar tot president. Ze werd de eerste vrouw ooit die leiding gaf aan een van de Europese instellingen.

Een verkiezing in het vooruitzicht

Nu veertig jaar later, maken politieke partijen zich op voor nieuwe verkiezingen voor dat Europees Parlement in juni. En, opvallend: reproductieve rechten staan daarbij voor het eerst sinds lange tijd opnieuw op de agenda.

In 2022 al voelde het Europees parlement zich genoodzaakt om de terugval op het gebied van de vrouwenrechten en seksuele en reproductieve gezondheidsrechten krachtig te veroordelen in een resolutie.

Aanleiding was het besluit van het Amerikaanse Hooggerechtshof om Roe v. Wade, dat vijftig jaar lang het grondwettelijke recht op abortus in de VS had gegarandeerd, ongedaan te maken.

Grondrechten

Maar het was ook een reactie op de ontwikkelingen in sommige EU-lidstaten. De resolutie benadrukte met name het de facto verbod op abortus dat de afgelopen jaren in Polen van kracht is geworden. Het verwees ook naar Malta, waar abortus illegaal is, Slowakije, waar de toegang beperkt is, Hongarije, waar procedures “niet beschikbaar” zijn, en Italië, waar rechten worden bedreigd.

Belangrijk is dat de resolutie ook opriep om het recht op abortus op te nemen in het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. Dat zou betekenen dat alle vrouwen in de EU het recht zouden krijgen op toegang tot dit soort gezondheidszorg, waardoor ze ook enige bescherming tegen beperkingen zouden krijgen in hun thuisland.

Die oproep werd ook herhaald door de Franse president Emmanuel Macron tijdens de ceremonie ter gelegenheid van het nieuwe grondwettelijke recht op abortus in Frankrijk.

Verdeeldheid

Maar de resolutie maskeert de interne verdeeldheid tussen, en soms binnen de politieke fracties in het Europees Parlement.

Nu de politieke groepen hun campagnes en verkiezingsprogramma's lanceren, is het duidelijk dat de kwestie van abortus onderdeel is geworden van de bredere politieke polarisatie die in heel Europa te zien is.

Veel extreemrechtse partijen, waarvan wordt voorspeld dat ze bij de komende verkiezingen aanzienlijke winst zullen boeken, roepen op tot beperkingen van het recht op abortus. De Europese Conservatieven en Hervormers, een rechtse fractie die partijen als de Fratelli d'Italia en de Spaanse Vox verenigt, zegt dat ze “het leven willen verdedigen, vanaf de conceptie tot aan het natuurlijke einde”.

De politieke partijen binnen de groep Identiteit & Democratie delen geen gemeenschappelijk standpunt over de kwestie, maar verschillende leden hanteren een restrictieve aanpak. Zo stemde het Alternatief voor Duitsland (AFD) onlangs tegen een voorstel om een wet te verbieden die artsen verbiedt informatie te verstrekken over abortusprocedures in Duitsland.

De centrumrechtse Europese Volkspartij, de grootste politieke groepering in het Parlement, blijft verdeeld over de kwestie. Maar de meeste parlementsleden zijn het ermee eens dat abortus een nationale bevoegdheid moet blijven.

Groepen aan de andere kant van het politieke spectrum verwijzen in hun Europese verkiezingsprogramma’s expliciet naar de noodzaak om de reproductieve gezondheid en rechten te beschermen en uit te breiden. Daartoe behoren onder meer de Groenen en de Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten.

Ook de liberale groep Renew Europe dringt aan op een grotere afstemming wat betreft de abortusrechten in de hele EU. De groep is de drijvende kracht achter het onlangs gelanceerde “Simone Veil Pact”, dat oproept tot grotere pan-Europese inspanningen op het gebied van gendergelijkheid.

Een nieuwe zittingsperiode

Veil zelf beschouwde het Europees Parlement als een cruciale instelling in de democratische ontwikkeling van de Europese Gemeenschap. Ze zag het recht van de Europeanen om voor het parlement te stemmen als een mijlpaal, en een springplank voor grotere betrokkenheid bij de Europese integratie en besluitvorming. Onder haar leiding kreeg het Parlement meer erkenning en transformeerde het tot een echte politieke speler.

Veil bekleedde de functie van president drie jaar lang en bleef nog tot 1993 lid van het Europees Parlement. Tijdens haar drie ambtstermijnen als lid van het Europees Parlement bleef ze zich inzetten voor kwesties rond vrouwenrechten.

Simone Veil stierf in 2018 en werd geëerd met een begrafenis in het Panthéon, het Parijse mausoleum dat exclusief is gereserveerd voor de meest vooraanstaande burgers van Frankrijk. Maar de argumenten die ze ooit naar voren bracht, zijn nu opnieuw te horen in de aanloop naar de fel omstreden verkiezingen voor het Europees Parlement.

Wanneer de 720 nieuw gekozen leden van het Europees Parlement bijeenkomen voor de volgende zittingsperiode, zal er ongetwijfeld verder gediscuteerd worden over abortus en vrouwenrechten. De toon van die discussie en de prioriteit die eraan wordt gegeven, zal bepaald worden door de uitslag van de nakende verkiezingen.

Deze opinie is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner The Conversation.