Indonesische klimaatdorpen: antwoord op waterschaarste én overstromingen

Inwoners van het dorp Ngadirejo, in het Indonesische district Sukoharjo in Centraal-Java, stonden geregeld machteloos tegen de elementen als hun waterbronnen opdroogden of hun huizen overstroomden. Maar dankzij de nationale campagne ‘Program Kampung Iklim’ - ‘ProKlim’ in de volksmond – dienen zich nu oplossingen aan voor de overstromingen, die meestal worden veroorzaakt door een gebrek aan adequate wateropvang.

"We begonnen in 2016 met het maken van infiltratiegoten om regenwater en afvalwater in op te vangen. We zagen bijna direct resultaat. Onze bronnen zijn sindsdien niet meer droog komen te liggen en sinds 2017 zijn er geen overstromingen meer geweest", zegt Serono Arief Wijaya uit Ngadirejo, dat op een uur vliegen van hoofdstad Jakarta ligt.

Als gevolg van klimaatverandering kampt Indonesië regelmatig met droogte én met hevige regenval, vaak gevolgd door waterschaarste, overstromingen, landverschuivingen en mislukte oogsten. In 2012 introduceerde de regering het Program Kampung Iklim, met als doel bewustzijn te creëren over de opwarming van de aarde en de bevolking te stimuleren klimaatadaptatie- en -mitigatieplannen te maken.

Grondwater in plaats van leidingwater

De leiders van Ngadirejo hoorden volgens Wijaya voor het eerst over de opwarming van de aarde en ProKlim tijdens een seminar dat in 2015 georganiseerd werd door het lokale departement voor Milieu en Bosbouw. In het jaar daarna besloten de leiders van het dorp, als onderdeel van de adaptieplannen, zogenoemde biopore infiltration holes – infiltratiegoten in de bodem - aan te brengen.

"We hebben nu zo'n zeshonderd van die geulen geboord van 1 meter diep en 8 centimeter breed, en nog eens vijftig infiltratieputten van 1 meter diep en 3 meter breed", zegt Wijaya, die de ProKlim-campagne in Ngadirejo leidt. "Veel inwoners die eerder leidingwater gebruikten, gebruiken nu grondwater voor hun dagelijkse behoeften", voegt hij eraan toe.

Tot 2016 had slechts 10 tot 15 procent van de inwoners van Ngadirejo beschikking over leidingwater. De rest was afhankelijk van met de hand geboorde waterputten. Volgens cijfers uit 2020 telt het dorp zo'n drieduizend gezinnen - iets meer dan tienduizend mensen.

De bewoners van Ngadirejo maken nu niet alleen beter gebruik van regenwater, ze composteren ook hun gft-afval en verkopen dit aan bedrijven. Daarnaast verbouwen ze in het kader van urban farming groenten in hun tuin en op stukken ongebruikt land.

"We hebben een deel van ons dorp aangewezen als toeristische bestemming en educatief centrum waar we bezoekers uitleg geven over ProKlim, of trainingen geven op het gebied van de infiltratiegoten en andere zaken gerelateerd aan klimaatadaptatie", zegt Wijaya.

Bomen kappen

Hardi Buhairat, een 50-jarige inwoner van het dorp Poleonro, in het district Bone in Zuid-Sulawesi, heeft soortgelijke ervaringen met ProKlim in zijn dorp. "ProKlim heeft de rivier Lita weer tot leven gebracht en daar zijn we heel blij mee. De rivier is onze enige waterbron voor huishoudelijk gebruik en landbouw, maar regelmatig was er te weinig water om het land te irrigeren. Nu is het waterniveau van vroeger is teruggekeerd en blijft het gedurende het jaar stabiel", zegt Buhairat, leider van de gemeenschap en hoofd van ProKlim in Poleonro.

Het dorp startte in 2015 met ProKlim-oplossingen. Dat begon met een reeks bijeenkomsten met bewoners, waarbij gesproken werd over klimaatverandering en mogelijke opties om de negatieve impact te verminderen.

"Allereerst werd besloten om het kappen van bomen in en rondom de bron van de Lita-rivier te verbieden. Kort daarna hebben we duizenden bomen in ontboste gebieden rondom de bron geplant", zegt Buhairat.

Vervuiling

De dorpshoofden kwamen met nog meer verboden, onder meer op het verbranden van rijststro na de oogst.

In het rapport Pollution and Health Metrics: Global, Regional and Country Analysis van de Global Alliance on Health and Pollution (GAHP) uit 2019, staat Indonesië wereldwijd op de vierde plaats, na landen als India, China en Nigeria, als het gaat om vroegtijdige sterfte als gevolg van vervuiling.

Inwoners zijn tegenwoordig ook verplicht elke boom die ze omkappen in een van de door de gemeenschap beheerde staatsbossen, te vervangen met een nieuwe. "Op deze manier kunnen ze hout gebruiken zoals ze gewend waren, maar ze moeten wel een nieuwe boom planten voor elke boom die ze omkappen. We inspecteren de bossen geregeld om te controleren of dit gebeurt", zegt Buhairat.

Ook in Poleonro werden infiltratiegoten geboord om regenwater in vast te houden, en bronnen aangelegd om huishoudelijk afvalwater te filteren voordat het in de rivier belandt. En ook hier composteren de inwoners nu hun organisch afval. Dorpsbewoners verbouwen daarnaast meer verschillende gewassen om de voedselzekerheid te vergroten.

Sinds de lancering van ProKlim in 2012 registreerden meer dan 2700 dorpen in 33 provincies zich als ‘klimaatdorp’, zegt Sri Tantri Arundhati, directeur Klimaataanpassing bij het ministerie van Milieu en Bosbouw. In 2020 kregen zes van die dorpen, inclusief Ngadirejo en Poleonro, de ProKlim Lestari Award, de hoogste onderscheiding voor een klimaatdorp. Arundhati zegt dat de overheid tegen 2024 20.000 klimaatdorpen benoemd wil hebben. Daarmee zou zo’n 25 procent van alle 83.000 Indonesische dorpen als klimaatdorp geregistreerd staan.

Rizaldi Boer van het federale Bogor Instituut voor Landbouw (IPB) zegt dat ProKlim de regering kan helpen de nationale klimaatplannen (NDC's), die zijn afgesproken onder het klimaatakkoord van Parijs, te halen.

"Het programma kan veel betekenen op het gebied van klimaat, omdat het burgerparticipatie bevordert", zegt Boer. De regering moet volgens hem nog wel komen met een gestandaardiseerde methode om de activiteiten van ProKlim vast te leggen en door te rekenen welke bijdrage ze leveren aan de verminderen van broeikasgasuitstoot.