Wanhopige boeren versnellen ongewild klimaatverandering in Burkina Faso

Balkissa Sawadogo neemt een rustpauze nadat ze zand en grind opgeveegd heeft. Ze veegt haar vingers af aan haar shirt. Haar handen hangen vol met zand. Drie jaar geleden moest de 25-jarige alleenstaande moeder noodgedwongen stoppen met haar boerderij aan de rand van Ouagadougou in Burkina Faso. Dat komt omdat er te weinig neerslag viel. Nu verkoopt ze zand en grind voor de bouw, een zwaar karwij voor haar rug.

Het West-Afrikaanse land Burkina Faso is door land omsloten en kampt met droogte en verwoestijning, deels veroorzaakt door de klimaatverandering. De ooit heel vruchtbare grond verdroogt. Als gevolg daarvan moeten boeren ander werk zoeken. Het gaat vaak om slecht betaald werk, waarvoor ze lange dagen moeten maken.

“Vroeger was het leven eenvoudiger”, zegt Sawadogo. Ze wijst naar het kale landschap om haar heen. “Hier stonden veel bomen, maar die zijn gekapt en alles is verdroogd. Er zijn veel problemen. We eten niet genoeg, we hebben niet genoeg geld en mensen worden soms ziek.”

Amper uitstoot, maar meest kwetsbaar

Burkina Faso stoot slechts 0,01 procent van de wereldwijde broeikasgassen uit. Desondanks staat het op de twintigste plaats op de lijst van landen die het meest kwetsbaar zijn voor de klimaatverandering. Dat zegt Richard Munang, klimaatcoördinator Afrika bij het VN-Milieuprogramma (UNEP).

Volgens de VN en de regering zijn hittegolven, overstromingen, harde wind en stofstormen de reden waarom meer dan een derde van het grondgebied in Burkina Faso gedegradeerd is. “De armen kunnen zich de goederen en diensten die nodig zijn om zich te wapenen tegen de ergste gevolgen van de klimaatverandering, niet veroorloven”, zegt Munang.

In de afgelopen zes jaar stopte Sawadogo twee keer noodgedwongen met boeren, omdat de gewassen verdroogden door een gebrek aan regen. Tien jaar geleden verbouwde ze samen met haar familie rijst, mais en aardnoten op een lapje grond op 2,5 kilometer afstand van de hoofdstad Ouagadougou. “Het leverde nooit veel op, maar genoeg om te overleven”, zegt ze.

Bomen kappen om te overleven

Vanaf 2015 ging ze op zoek naar betere grond. Die vond ze dichter bij de hoofdstad. “Na drie jaar was het ook daar te droog geworden”, zegt Sawadogo. “De situatie verslechterde nog toen wanhopige boeren zonder inkomsten de bomen kapten om ze te verkopen.” Het kappen van bomen kan de degradatie van de grond nog versnellen.

De boerengezinnen moesten al snel voedsel kopen, maar de voedselprijzen bleven stijgen. Een kilo mais kostte minder dan een dollar in 2013, maar intussen is de prijs meer dan verdubbeld. Het kost Sawadogo twee dagen om een berg zand bij elkaar te schuiven die ze kan verkopen voor ongeveer 3,60 dollar.

Sawadogo heeft geen consistente inkomsten, vertelt ze, en te weinig geld om haar drie kinderen eten te geven en naar school te sturen. Daarvoor is minstens 180 dollar per maand nodig. Op z’n best verdient ze 36 dollar.

Ook zand opvegen is geen goed idee

Milieuactivisten in Burkina Faso zeggen dat de situatie verslechtert en het weer onvoorspelbaarder wordt. Dat maakt het moeilijk voor boeren om te plannen.

Vorig jaar kwam de neerslag, die doorgaans al in juni of juli begint, al in mei. Het plantschema van de boeren sloot daar niet op aan, waardoor de gewassen niet konden profiteren van de regen. Dat zegt Mathieu Ouedraogo, voorzitter van MARP Network Burkina, een milieuonderzoeksgroep.

Dat sommige boeren als alternatief nu zand en grind winnen, verbetert de situatie niet, legt hij uit. Het opgraven en verwijderen van zand leidt ertoe dat de grond het vocht nog slechter vasthoudt als het regent, waardoor erosie kan ontstaan. MARP Network geeft voor het programma “Make the Sahel Green Again” voorlichting over het planten en bevochtigen van bomen, om zo de grond te verbeteren.

De regering van Burkina Faso probeert de boeren te helpen met nieuwe mais- en gierstvariëteiten die sneller groeien en meer hittetolerant zijn, zegt Arouna Dolobzanga, hoofd klimaatadaptatie bij het ministerie van Milieu. Ook worden boeren aangemoedigd hun technieken te veranderen – zoals het planten van gewassen op plaatsen die beter water vasthouden of het bouwen van stenen barrières waardoor het water minder snel wegloopt. Aanpassingen kosten echter geld en hoe warmer het wordt, hoe hoger de kosten oplopen.

Kostprijs van de klimaatopwarming

Zeer kwetsbare regio’s zoals Afrika hebben minimaal 7 tot 15 miljard dollar per jaar nodig om zich aan te passen – een bedrag dat naar verwachting nog zal groeien naar 50 tot 100 miljard dollar per jaar tegen 2050, zegt Munang van UNEP.

De opwarming van de aarde met meer dan 2 graden Celsius kan potentieel leiden tot een afname van de oogst met meer dan 25 procent voor sommige gewassen. Dat staat in een VN-rapport uit 2018 over klimaatverandering in West-Afrika. De gemiddelde temperatuur is al met 1,2 graden gestegen boven het pre-industriële niveau, zeggen wetenschappers.

De druk van de klimaatverandering vlak bij de stedelijke gebieden in Burkina Faso gaat hand in hand met plannen van de overheid om meer betaalbare woningen te bouwen. Dat betekent dat veel landbouwgrond vrijgemaakt wordt voor woningbouw.

De vrouwen waarmee Sawadogo samenwerkt, zeggen dat ze van de overheid te horen kregen dat ze binnen twee jaar moeten vertrekken van hun huidige landbouwgrond, omdat er woningen gepland zijn.

Sawadogo vreest dat ze op een nieuwe plek weer een andere bron van inkomsten moet zoeken, omdat daar misschien geen zand en grind gewonnen kan worden. “Ze zeggen dat we hier weg moeten, maar dat wil ik niet. Het is maar de vraag of elders dezelfde kansen zijn als hier.”

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner Thomson Reuters Foundation.