DNA-barcode maakt snelle ontdekking nieuwe soorten mogelijk

DNA-barcodering is een nog zeer jonge discipline die biologische soorten wil identificeren aan de hand van een stukje DNA dat alle soorten delen (bij dieren het zogeheten CO1-gen). Als men al die DNA-stukjes in kaart heeft gebracht, zal men met een scanapparaatje meteen kunnen achterhalen tot welke soort een plant of dier behoort.

"Het zal de biodiversiteit van het land helpen documenteren, zodat we nadien beter beschermingsplannen kunnen maken", zegt onderzoekster Lidia Cabrera van het Biologisch Instituut van de Nationale Autonome Universiteit van Mexico (UNAM).
Mexico behoort tot de top 5 van landen met de grootste biodiversiteit ter wereld. Het herbergt 108.519 soorten, waarvan 72.327 dieren, 29.192 planten en 7000 schimmels.

Revolutie voor taxonomen

In 2009 is het Mexicaanse netwerk voor Barcodes van het Leven (MexBOL) in het leven geroepen, met daarin het Biologisch Instituut van de UNAM, het Colegio de la Frontera Sur (Ecosur), het Centrum voor Biologisch Onderzoek van het Noordoosten en de Nationale Commissie voor de Kennis en het Gebruik van de Biodiversiteit.

"Het bepalen van een soort op een betrouwbare en snelle manier zal een revolutie betekenen voor de manier waarop we de ons omringende natuur waarnemen en voor de wetenschappen die haar bestuderen, zoals de ecologie en de taxonomie", zegt Manuel Elías van Ecosur.

Het Mexicaanse project heeft tot dusver gegevens van 20 procent van de vissen, van 70 procent van de vogels en van 10 procent van de planten. De databank van MexBOL moet uiteindelijk openbaar worden.

Multinationals zijn geïnteresseerd

Niet iedereen in Mexico is gelukkig met het project. "Het fundamentele probleem is dat het wordt voorgesteld alsof het alleen maar een onderzoeksproject is, terwijl het een reeks organismen classificeert waarin de multinationals in de farmaceutische industrie en de synthetische biologie geïnteresseerd zijn", zegt Silvia Ribeiro, directeur Latijns-Amerika van de Actiegroep Erosie, Technologie en Concentratie (ETC). "Er bestaat geen enkele waarborg in dit verband."

Ze wijst erop dat er in het internationale Biodiversiteitsverdrag van 1992 niets staat over artificiële creatie op basis van biologisch materiaal. Daarvoor bestaat het Nagoya-protocol over de toegang tot genetische rijkdommen, dat in 2010 door 116 landen werd ondertekend en in werking treedt zodra 50 landen het hebben geratificeerd.
In Mexico was er eind jaren negentig al heel wat ophef rond het verzamelen van genetisch materiaal. Ecosur, de Amerikaanse Universiteit van Georgia en het Britse Molecular Nature waren in 1997 het project ICBG-Maya gestart in de zuidelijke deelstaat Chiapas. Dat moest onder meer tot de ontwikkeling van nieuwe medicijnen op basis van natuurproducten leiden.

Sociale en inheemse organisaties protesteerden. Ze vreesden dat het de deur zou openzetten naar biopiraterij en het commerciële gebruik van biologisch materiaal. Vooral de zending van zevenduizend stalen naar de Universiteit van Georgia leidde tot grote bezorgdheid. De VS hebben het Biodiversiteitsverdrag en het Nagoya-protocol niet ondertekend. Amerikaanse bedrijven zouden het genetisch materiaal commercieel kunnen exploiteren. Door het protest werd ICBG-Maya in 2000 stopgezet.

Ook bij DNA-barcodering spelen de VS een belangrijke rol, zeggen critici. Het internationale Consortium voor de Barcode van het Leven (CBOL), dat in 2004 is opgericht, heeft zijn secretariaat in het National Museum of Natural History in Washington.

Volgens onderzoeker Lidia Cabrera is misbruik niet mogelijk. "Het gaat maar om een klein DNA-fragment, dat technologisch gezien niet gebruikt kan worden om genetisch gemodificeerde gewassen te maken. Daarvoor moet men de plant kennen en de kenmerken van de soorten." "Ik zie niet in hoe een stukje gen de commerciële bedoelingen van grote bedrijven kan dienen", zegt ook Elías.
Maar volgens Silvia Ribeiro is "geen enkele voorzorg genomen tegen het patenteren van welke modificatie van de genetische code ook."

Barcode van het Leven

Het internationale project voor DNA-barcodering wordt vaak als de Barcode van het Leven aangeduid. Het ontstond in 2003 aan het Instituut voor Biodiversiteit van de Universiteit van Guelph in Canada, onder impuls van bioloog Paul Herbert.
Een jaar later werd het Consortium voor de Barcode van het Leven opgericht. Mexico trad tot het consortium toe in 2009.

De databank telt al meer dan 1,2 miljoen exemplaren van ruim 100.000 soorten. In 2015 wil CBOL de barcodes van minstens een half miljoen soorten hebben.
Wereldwijd zijn er meer dan achtduizend van dergelijke DNA-projecten aan de gang. De resultaten worden eind dit jaar besproken op de vierde internationale conferentie over DNA-barcodering. Die vindt van 28 november tot 3 december in het Australische Adelaide plaats.