Jemen droogt uit door qat

"Sanaa gebruikt het water veel sneller dan wat de natuur kan vervangen", zegt Noori Gamal, een hydroloog van het Ministerie van Water en Milieu. "De grondwaterspiegel daalt met tot zes meter per jaar. In 2025 kan Sanaa de eerste hoofdstad ter wereld zijn zonder water."

Er valt in deze droge stad, waar 4 miljoen mensen wonen, maar 20 centimeter regen per jaar. Toch is de uitputting volledig aan de mens te wijten. De obsessie met qat, een licht verdovend middel dat door Jemenieten wordt gekauwd, ruïneert de economie en slurpt het water op.

Driekwart

Dertig jaar geleden was het een relatief onschuldige gewoonte, maar tegenwoordig is het een onmisbaar onderdeel van het leven geworden. Zo'n 72 procent van de 26 miljoen mannen en vrouwen zijn regelmatige gebruikers. Volgens een schatting kost dat dagelijks 15 miljoen euro en 80 miljoen werkuren aan de economie.

"De dag draait om qat, in Jemen", zegt Ali Ayoub, een leerhandelaar. Hij kauwt zelf vier uur per dag, maar meer als er een feestdag is. "Rond een uur of twee zie je niet veel mensen meer werken. Iedereen gaat vroeg weg om qat te kopen."

Zoals vele andere arme Jemenieten besteedt hij meer geld aan de narcotische blaadjes dan aan voedsel voor zijn ondervoede gezin. Omdat qat geestverruimend is, zegt hij, en even een uitweg biedt uit de armoede en de conflicten. "Mensen zeggen dat qat het probleem is, maar het is alleen maar het symptoom."

Prijzen

Door de hogere winsten zijn steeds meer boeren gestopt met het telen van traditioneel voedsel of exportgewassen. In 1997 stond er 80.000 hectare qat op het land. In 2012 was dat al 250.000, en het groeit door, met een tiende per jaar. De prijs van basisvoedsel zoals tarwe en maïs is daardoor over de kop gegaan. "Tot de jaren tachtig werd bijna al het voedsel lokaal geproduceerd, maar nu moet Jemen 90 procent van zijn voedsel importeren", zegt Gamal.

Het leidt ook tot gezondheidsproblemen, zoals kanker. Jemen kent veel meer gevallen van mond- en keelkanker dan andere landen. Dat komt volgens onderzoekers vooral door de honderd verschillende bestrijdingsmiddelen die worden gebruikt, en die voor een deel ook in de borstvoeding terechtkomen.

Miljard kubieke meter

En tenslotte het water. Volgens Gamal heeft qat anderhalf keer zo veel water nodig als tarwe. De meeste boeren irrigeren de bomen met water dat ze oppompen uit ondergrondse voorraden die in duizenden jaren zijn ontstaan. Dat kostte afgelopen jaar, volgens de regering, een miljard kubieke meter water, oftewel een derde van de nationale grondwaterconsumptie.

De gemiddelde waterhoeveelheid per persoon is al extreem laag in Jemen: 125 kubieke meter, tegenover gemiddeld 7500 wereldwijd. Onder de 1000 heet het waterschaarste, en met minder dan 100 kunnen mensen niet leven. Tenzij drastische maatregelen worden getroffen, is er in 2030 nog maar 60 kubieke meter per persoon.

Volgens Nasser Al-Shamaa, die werkt voor de Stichting Eradah voor een Qatvrije natie, hebben veel mensen binnen de overheid belangen bij de productie en in de handel. Het levert ze belastinginkomsten op. Het kan pas worden uitgeroeid als de sociale acceptatie verandert, net als bij sigaretten. "Het kost tijd om de opvattingen over qat te veranderen. Maar die tijd hebben we niet, het verwoest onze toekomst."