"Oorzaak kredietcrisis niet aangepakt"

Daly doceert ecologische economie aan de Universiteit van Maryland en zette die discipline op de wereldkaart. “De uiteindelijke oorzaak van de crisis? De schulden die mensen niet meer kunnen afbetalen”, zegt hij. “Economen denken dat de economie het systeem is,” legt de voormalige Wereldbankeconoom uit, “maar dat is niet zo. Economie is een subsysteem van iets groters, namelijk de biosfeer. Die is eindig en groeit niet."
Wat gebeurt er als een subsysteem wel blijft groeien?

Daly: “Dan schendt het op een gegeven moment de grenzen van het grotere systeem. Denk aan klimaatverandering. We stoten meer broeikasgassen uit dan het ecosysteem kan verwerken. Maar er zijn veel meer acute problemen: drinkwatertekorten, visgronden die uitgeput raken, bodemerosie, de olieproductie die op een gegeven moment kleiner zal zijn dan de vraag, enzovoort. Het heeft altijd te maken met twee processen die meestal worden vergeten: uitputting van kapitaal en vervuiling.”
Hoe heeft dit zo kunnen scheefgroeien?

“Onze economie is ontstaan in een tijd dat onze samenleving klein was ten opzichte van het grote ecosysteem. Dat is nu echter voorbij. Het systeem loopt tegen zijn grenzen aan. In het begin was dat nog niet zo zichtbaar, maar de problemen zijn nu acuut geworden.”
Maar wat heeft dit met de crisis te maken? U beweert toch niet dat ecologische grenzen de kredietcrisis hebben veroorzaakt?

“Jawel. De aanleiding van de crisis werd gevormd door schulden die mensen niet meer konden afbetalen. In het begin de arme huizenbezitters in Amerika. De enige manier om nog verder te groeien was om hen in de schulden te steken en allerlei financiële constructies te bedenken. Men wilde niet accepteren dat de groei tegen fysieke grenzen aanliep. Het was echter uitstel van executie.”
Het heeft dus geen zin om de economie te stimuleren?

“Nee, dat idee komt van mensen die denken dat het een liquiditeitscrisis is, dat de economie in de problemen zit omdat bedrijven geen leningen meer kunnen krijgen. Dat verhaal klopt niet. Het is een kwestie van schuld die sneller groeit dan de onderliggende waarde. Misschien komt het even weer op gang als we er meer geld impompen, maar de crash zal op een gegeven moment toch komen. Het probleem is dat de hoeveelheid reëel vermogen niet genoeg is om onze onthutsende schuld af te betalen.
Wat moeten we nu?

“We moeten zorgen voor wetten en regels waardoor we onze economie weer binnen biofysieke grenzen kunnen houden. Commerciële banken moeten weer gaan werken met het vermogen van anderen, zodat ze geen geld meer kunnen creëren uit niets en daar rente voor vragen. Dan zou elke geïnvesteerde dollar eerst gespaard moeten worden. Dan zouden er veel minder dubieuze investeringen getolereerd worden.”
Maar zou de groei er dan niet uit zijn?

“Dat is juist goed! Ik geloof niet in groei, wel in ontwikkeling. We zouden op deze manier veel beter kunnen werken aan ontwikkeling.”
Groei hebben we toch nodig? Anders komen we nooit aan de waarde die we nodig hebben om onze schulden af te betalen!

“Dat kan niet. De marginale kosten van economische groei in rijke landen nemen namelijk toe, terwijl de marginale opbrengsten afnemen. Kijk maar naar de ecologische voorbeelden die ik net heb genoemd, of naar de files. Ik noem dat 'oneconomische groei': groei die ons armer maakt, die inteert op ons kapitaal. Economen zijn de laatste mensen op aarde die dat zullen erkennen.”
Wat moeten we nu doen? Moeten we stoppen met economisch groeien? Moeten we eten uit onze eigen moestuin?

“Dat helpt, maar het is niet genoeg. Individuele acties zijn nodig om als voorbeeld te dienen, maar er is ook collectieve actie nodig. We moeten grondstoffen en vervuiling gaan belasten in plaats van arbeid. We moeten anders gaan meten. En we moeten stemmen op partijen die hervormingen willen doorvoeren. Je kunt je voorbereiden op een lager inkomen en een lager consumptieniveau. Je kunt ook op zoek gaan naar oplossingen die meer efficiënt zijn. Ga meer delen in plaats van meer produceren.”
Heeft u nog wel hoop?

“Ja, ik heb hoop. Dat is niet per se optimisme. Als ik puur naar de kansen kijk, weet ik niet of ik optimistisch ben. Maar ik heb wel hoop, op iets nieuws, op een doorbraak. Ik denk dat er meer is in de wereld dan alleen wat je wetenschappelijk kunt beschrijven. Er zijn vaker wonderen gebeurd.”

Dit interview komt uit 'Economie op ramkoers', een boek van de Nederlandse journalisten Freek Koster en Frank Mulder over de financiële en economische crisis. Via gesprekken met optiehandelaren, toezichthouders en filosofen stuiten ze op een gevaarlijk geheim: er ligt een bom onder onze economie die lijkt te moeten ontploffen… ‘Economie op ramkoers. Waarom onze economie ontploft als we vertragen – en ook als we doorrijden’ van Frank Mulder en Freek Koster verschijnt op 4 mei bij Uitgeverij Pepijn.