Verkiezingen zetten persvrijheid in Mexico nog meer onder druk

In januari bracht de nieuwssite Animal Político een reportage over de vermeende afleiding van 28 miljoen dollar overheidsgeld, via convenanten met openbare universiteiten voor onderzoeken die nooit hadden plaatsgevonden.

Bij de operatie waren twee oud-ministers van Sociale Ontwikkeling betrokken: Rosario Robles, de omstreden oud-burgemeester van Mexico-Stad, die van een linkse partij naar de regerende Partij van de Institutionele Revolutie (PRI) was overgestapt, en José Antonio Meade, toen pre-kandidaat van de PRI voor de presidentsverkiezingen van 1 juli.

Bedreiging

De dag na de publicatie stuurde een woordvoerder van Meade een brief aan Animal Político. “Wat daarin beweerd wordt, vormt een goedkope belediging van zijn persoon”, stond in de brief. “Daarom wordt overwogen juridische stappen te ondernemen tegen het nieuwsportaal dat het bericht heeft gepubliceerd en tegen de auteur ervan.”

Experts interpreteerden dat als een bedreiging. Volgens de internationale mensenrechtenorganisatie Article 19 heeft de brief “duidelijk de bedoeling de vrije uitoefening van de journalistiek te belemmeren, in het bijzonder het zoeken, verzamelen en verspreiden van informatie van openbaar belang”. Dat is ernstig, zeker “in een land dat geplaagd wordt door corruptie en straffeloosheid.”

Drie maanden later werd Meade officieel de presidentskandidaat van de PRI. De partij had gedurende bijna een eeuw de macht in Mexico; alleen van 2000 tot 2010, toen de rechtse PAN bestuurde, had ze geen president.

Geweld tegen journalisten

Article 19 – Artículo 19 heet de Mexicaanse afdeling – riep huidig president Enrique Peña Nieto op de persvrijheid te garanderen, want “elk jaar neemt het geweld toe. ”Sinds de organisatie tien jaar geleden een kantoor opende in Mexico, zag ze in heel het land een nooit eerder vertoonde stijging van aanvallen op journalisten. De lijst van vermoorde journalisten telt al meer dan honderd namen. Minstens twintig journalisten zijn vermist.

"Het geweld heeft een specifiek politiek doel, namelijk een algemene aanval op de wortels van het democratische leven in Mexico”, concludeerden de speciale rapporteurs over de vrijheid van meningsuiting van de Verenigde Naties en de Inter-Amerikaanse Commissie voor de Mensenrechten (IACHR, een instantie van de Organisatie van Amerikaanse Staten) na hun gezamenlijke bezoek in december 2017.

Geen politieke wil

In hun voorlopige conclusies – het definitieve rapport wordt in juni van dit jaar verwacht – stellen de rapporteurs dat de Mexicaanse regering “de problemen wel erkent maar niet in staat was de nodige middelen vrij te maken en politieke wil te tonen.”

Voor beschermingsmaatregelen zijn “de middelen beperkt”, aldus de rapporteurs. “Mexico heeft weinig of geen vooruitgang geboekt bij het uitbannen van de straffeloosheid.”

De aanvallen tegen journalisten en mensenrechtenactivisten vormen “de grootste bedreiging voor de vrijheid van meningsuiting in Mexico”.

Kritische journalisten ontslagen

De rapporteurs wijzen ook op “een ruimere context”. De overgang naar de democratie heeft “de problematische en intimiderende praktijken uit het verleden niet weggenomen.” Zo besteden regeringen nog altijd grote bedragen aan overheidspubliciteit in de pers, in ruil voor minder kritische berichtgeving. Nog altijd worden kritische journalisten ontslagen op vraag van de overheid.

Bovendien zijn er “goed gedocumenteerde zaken” over journalisten en mensenrechtenactivisten die digitaal in de gaten worden gehouden.

Intimidatie via sociale media

De media zijn nu wel pluralistischer dan vroeger, en het internet en sociale media spelen tegenwoordig een centrale rol in de toegang tot informatie.

Maar men blijft journalisten met rechtszaken bedreigen, hen digitaal bewaken en intimideren via sociale media.

De VN- en IACHR-rapporteurs vragen naar aanleiding van de verkiezingen en de politieke spanning die daarmee gepaard zal gaan dringend “meer veiligheidsmaatregelen voor journalisten. Anders lijdt het land een aanzienlijk verlies van informatie en openbaar debat.”

Geweld tegen politici

Op 1 juli vinden in Mexico de grootste en meest complexe verkiezingen uit de geschiedenis van het land plaats. Er zijn meer dan 18.000 mandaten te verdelen. De Mexicanen kiezen onder meer een president, een federaal parlement en regionale bestuurders.

Het grootste risico vormt het geweld dat hele streken in zijn greep houdt. Alleen al in de zuidelijke deelstaat Guerrero zijn sinds vorig jaar 25 politici omgebracht.

De verkiezingscampagne begon op 30 maart. In alle peilingen is de linkse kandidaat Andrés Manuel López Obrador de grote favoriet. Ricardo Anaya, kandidaat van een coalitie onder leiding van de PAN, staat op de tweede plaats, José Antonio Meade staat derde.

Censuur via overheidspubliciteit

In zijn jongste jaarrapport wijdt Artículo 19 een hoofdstuk aan de middelen die de Mexicaanse overheid aan publiciteit spendeert, “een mechanisme om onrechtstreeks de redactionele lijn te controleren, een instrument om op subtiele wijze de media te censureren.”

De regering van Peña Nieto heeft in haar eerste vier jaar haar budget voor overheidspubliciteit met 71 procent overschreden; ze gaf sinds 2012 meer dan 2 miljard dollar aan reclame uit.

Artículo 19 voert al jaren een strijd tegen deze overheidspubliciteit. Door die campagne legde het Hooggerechtshof het Congres op overheidspubliciteit te reguleren.

Zelf beslissen over reclame

De PRI en haar bondgenoten hebben nu een wetsontwerp gelanceerd dat net het tegenovergestelde doet als wat de burgersamenleving vraagt: het stelt voor alle overheidspubliciteit voortaan door één ministerie te laten toewijzen.

“Ook al lijkt de PRI niet te gaan winnen, ze wil de bevoegdheid om zelf beslissingen te nemen over reclame niet opgeven”, zegt journalist Ernesto Aroche, een van initiatiefnemers van de strijd tegen de overheidspubliciteit. “Ze laat zelfs de mogelijkheid niet open dat de toewijzing van reclame de officiële sfeer verlaat.”

Ook de VN- en IACHR-rapporteurs benadrukken dat de regels voor overheidspubliciteit transparant moet worden. Nu zijn ze “duister”, “ze hebben veel mensen doen besluiten, met substantieel bewijsmateriaal, dat de regering reclamebudgetten gebruikt om de mediaberichtgeving te beïnvloeden en vervalsen.”