Arbeiderspartij zoekt vernieuwing na afzetting president Rousseff

Door de afzettingsprocedure tegen president Dilma Rousseff is de frustratie bij veel linkse Brazilianen groot. Rousseffs Arbeiderspartij (PT) heeft de voorbije jaren meer dan tien miljoen mensen uit de armoede gehaald en deed velen dromen van een welvarender en minder ongelijk land. Het was een van de zeldzame periodes dat links aan de macht was in Brazilië.

In theorie kan Rousseff na haar proces nog terugkeren (als over enkele maanden minder dan twee derde van de senatoren voor haar afzetting stemt). Maar links kijkt ondertussen al verder.

Niet grondig genoeg

Tarso Genro, minister in de regeringen van Luiz Inácio Lula da Silva (2003-2010), stelt een links Politiek Front voor, met “ook mensen van buiten de partij”. “Ik denk niet dat interne discussies via de traditionele partijmechanismen de partij grondig genoeg zullen veranderen.”

Het is volgens Genro de enige weg, aangezien heel wat kopstukken en parlementsleden van de PT betrokken zijn in corruptieschandalen. Ook de allianties met conservatieve en cliëntelistische partijen waren een vergissing, zegt hij.

Project aan herziening toe

De partij moet in de spiegel kijken, vindt Genro. “Maar zelfkritiek van een linkse partij is pas ernstig als ze verder gaat dan de erkenning van de fouten van haar leiders. Ze moet vooral haar politieke project en programma herzien, en haar democratische gehalte in het bijzonder.”

De PT heeft als regeringspartij nagelaten “een grondige politieke hervorming af te dwingen”. Ze heeft geen “systeem van allianties” opgezet “dat ons vrijmaakt van het bestuur door vorige regeringen.”

Ook hebben “de interne controlemechanismen gefaald”, waardoor de partij de illegale verkiezingsfinanciering toeliet, die ze zo had veroordeeld. 

Arbeiderspartij sterk verzwakt

De vraag is of het de Arbeiderspartij zelf zal zijn die de nieuwe linkse koers zal bepalen. De huidige crisis kan haar zo sterk verzwakken dat andere progressieve projecten een kans krijgen.

Het gerecht onderzoekt al twee jaar een enorm corruptieschandaal rond staatsoliebedrijf Petrobras. Het maakte al een einde aan de carrière van talloze politici en ondernemers en het einde is nog niet in zicht. Het is niet uitgesloten dat zelfs Lula naar de cel gaat. In dat geval zal hij geen kandidaat zijn voor de presidentsverkiezingen van 2018, zoals hij van plan is.

Eerste test in oktober

De lokale verkiezingen in oktober dit jaar zullen een eerste test zijn voor de PT.

“De PT is een grote partij, met veel burgemeesters en gouverneurs, een sterk nationale organisatie met een institutionele basis”, zegt Maria Herminia Tavares, politicologe van de Universiteit van São Paulo. “Ze kan dit overleven, en nadien haar positie herbekijken en nadenken over de toekomst.”

Maar haar “staatsgreep-retoriek” – de PT noemt de afzetting van Rousseff een staatsgreep – staat de zelfkritiek en vernieuwing in de weg, zegt ze. De partij ziet zichzelf nog altijd als slachtoffer en geeft niet toe “dat ze enorme vergissingen heeft begaan, op economisch vlak, en met de corruptie.”

Het staatsgreep-verhaal is op dit moment belangrijk om de eenheid te bewaren en zich tegen de afzetting van Rousseff te verzetten, maar “het zal niet helpen om gouverneurs, burgemeesters en parlementairen verkozen te krijgen.” Intern zal de druk toenemen om “een nieuw verhaal te brengen, een dat electoraal aanvaardbaarder is.”

Uit burgerbewegingen ontstaan

“De PT was wellicht een uniek voorbeeld van een massapartij die uit burgerbewegingen is ontstaan en gegroeid”, zegt Tavares. “Zoiets herhalen is bijna niet mogelijk”, zeker nu de institutionele politiek en burgerbewegingen steeds verder uit elkaar gaan, zoals men in Europa al ziet.

Maar “de sociale bewegingen zijn van fundamenteel belang voor de vernieuwing van de partij, ze brengen vers bloed binnen”, zegt sociologe Dulce Pandolfi, onderzoekster van de Stichting Getulio Vargas.

Staatsgreep tegen Rousseff

Als er inderdaad een staatsgreep was tegen Rousseff, dan is belangrijk dat linkse partijen en sociale bewegingen de handen in elkaar slaan om de “bedreiging van de democratie en de sociale rechten” tegen te gaan.

"De PT kan zichzelf vernieuwen, ze heeft een groot sociaal kapitaal, met veel goed opgeleide kaderleden", maar eerst is zelfkritiek nodig. “Het was naïef hetzelfde spel als de traditionele partijen te willen spelen en uit te gaan van straffeloosheid, waarbij het doel de middelen wettigt.”

Oppositiekuur

Een oppositiekuur zou de Arbeiderspartij goed doen, zegt historicus Daniel Aarão Reis (Federale Fluminense-universiteit), die tot 2005 PT-militant was. De partij heeft veel verwezenlijkt op het vlak van sociale inclusie maar door allianties aan te gaan met rechtse partijen en grote bedrijven en door niet uit te voeren wat ze tijdens campagnes had beloofd, is ze haar identiteit kwijtgespeeld.  

Door het politieke systeem niet te hervormen en partijfinanciering door bedrijven te verdedigen, telt Brazilië vandaag 35 politieke partijen. “Als die enkel bijdragen van leden zouden mogen ontvangen, dan was de helft van die partijen vandaag verdwenen.” Zo werd de PT aanvankelijk gefinancierd.