Cambodjaanse boerenkoning viert 33ste jaar op de troon

Lang geleden was er eens een arme knecht die een leger verzamelde, een tirannieke koning van de troon stootte en het land redde. Hij kon over water lopen, draken dresseren en vier pijlen tegelijk afvuren. Dat is de verbloemende legende van Kan, een Cambodjaanse dictator uit de 16de eeuw.

Koning Kan wordt nu vanonder het stof gehaald door eerste minister Hun Sen (65), ook een boerenjongen die de absolute heerser van zijn land werd. Hij vierde op 14 januari de 33ste verjaardag van zijn troonsbestijging. Hij is al sinds 1985 premier en wordt 's werelds langstzittende regeringsleider genoemd. Die podiumplaats heeft hij te danken aan zijn tactisch talent en zijn grootheidswaanzin.

In Cambodja verschijnen her en der standbeelden van Kan, allemaal lijken ze sprekend op Hun Sen. Zeven al. Hij identificeert zichzelf met zijn 16de-eeuwse voorganger, zo sterk dat zijn entourage vermoedt dat hij zichzelf beschouwt als de reïncarnatie van de mythische koning. Er zijn inderdaad parallellen.

Koppige draken

In toespraken benadrukt Hun Sen vaak dat zowel Kan als hij in het Jaar van de Draak zijn geboren. In de Cambodjaanse cultuur staan drakenkinderen bekend als doorzetters. Hun Sen werd geboren in 1952 en groeide op in de rijstvelden van zijn afgelegen dorp. Zijn familie was straatarm.

In 1970 grepen Amerikaansgezinde militairen de macht. Dat deed de opstandige jongeman naar de wapens grijpen. Hij werd lid van de communistische guerrillastrijders die later bekend werden als de genocidale Rode Khmer. Zijn aangeboren doorzettingsvermogen, gecombineerd met voldoende charme en handigheid, deed Hun Sen snel opklimmen in de hiërarchie.

Pol Pot

De Rode Khmer veroverde Cambodja en startte een utopisch experiment dat het leven zou kosten aan bijna 2 miljoen mensen, een kwart van de bevolking. In 1977 vluchtte commandant Hun naar Vietnam, uit vrees voor zijn leven. Niemand was veilig voor het paranoïde schrikbewind van Pol Pot. Sinds zijn desertie loopt zijn leven samen met dat van Kan, vindt de autocraat.

Want Hun Sen en andere vluchtelingen kregen van Vietnam de leiding van een 'bevrijdingsmacht' die de Rode Khmer in 1979 zou verdrijven naar een uithoek van het land. Net zoals Kan verstootte hij een despoot. Met de zegen van Hanoi werd Hun Sen minister van Buitenlandse Zaken. Op 14 januari 1985 kreeg hij het hoogste ambt. De voormalige Rode Khmer-strijder werd eerste minister van een straatarm land van smeulend puin. Hij was amper 33.

Het zakenmodel van een dictatuur

Hij bouwde het land weer op met de steun van het Westen. De Verenigde Naties investeerden miljarden dollars in de democratisering van Cambodja. Maar de democratie zou er nooit wortel schieten. Veel westerse dollars verdwenen in een corrupt zwart gat, een systeem van patronage waarmee Hun Sen de elite van Cambodja omkocht en onderwierp. Democratie is tegenstrijdig met het zakenmodel van de regerende klasse. Dat bracht ongekende rijkdom voor enkelen, maar ongelijkheid en frustratie voor miljoenen Cambodjanen.

Hun Sen overwon elke betwisting van zijn leiderschap door vriendjespolitiek, intimidatie en geweld. Oppositiepartijen werden monddood gemaakt, de pers werd aan banden gelegd. In september werd de laatste onafhankelijke krant gesloten. De CNRP (Cambodia National Rescue Party) werd opgedoekt. Het was de enige echte oppositiepartij en de grote kanshebber voor de algemene stembusgang van juli 2018.

Actiefilm

Hun Sen ontkent een dictator te zijn, want "Pol Pot was veel erger". In het openbaar houdt iedereen zijn mond, maar binnenskamers wordt hij de ‘blinde bastaard’ genoemd. (Hij verloor een oog in de strijd tegen het westerse imperialisme.) De vergelijking met koning Kan moet zijn imago opkrikken en hem de legitimiteit geven waar hij zo naar snakt.

Vorig jaar was Kan het hoofdpersonage in een historische actiefilm. Het was de duurste Cambodjaanse film tot dan toe, gefinancierd door een vriend van eerste minister. De overeenkomsten tussen de twee usurpatoren werden in de film benadrukt. "Kan en Hun zijn twee slimme mensen die ons land vooruitgang hebben gebracht door veel buitenlandse handel aan te trekken," zei de regisseur in de Khmer Times, een regeringsgezinde krant.

Visionaire democraat

Koning Kan is een terugkerende steunpilaar van het ministerie van Informatie. In het voorwoord van een biografie schreef Hun Sen dat Kan een briljante held van wereldklasse is. Hij vocht voor individuele rechten, lang voor de Franse Revolutie. Hij voerde een klassenstrijd zoals Marx en Lenin dat drie eeuwen later zouden doen. "Kan is een visionair, verlosser en democraat," schreef Hun Sen. "Hij heeft eigenhandig het land gered, maar de oppositie wil het terug in de afgrond duwen."

"Volgens zijn bizar revisionisme is Cambodja de bakermat van de democratie," schrijft journalist Sebastian Strangio over de premier in zijn boek Hun Sen’s Cambodia. "De premier denkt dat de dood van Kan het land eeuwenlang in een duistere chaos heeft gestort. Tot Hun Sen het land kwam redden." De gereïncarneerde boerenkoning bracht vrede en stabiliteit. Maar net als Kan gebruikt hij ook het zwaard in zijn strijd tegen vermeende vijanden.

In 1997 bijvoorbeeld. Nadat zijn CPP (Cambodian People's Party) de verkiezingen had verloren van FUNCINPEC, behield Hun Sen de macht met een bloedige staatsgreep. Toen verwees hij in interviews naar zijn held uit de 16de eeuw. "Het populaire verhaal van een gewone man die een onrechtvaardige koning omverwerpt, werd gebruikt als een historische verantwoording voor zijn omverwerping van prins Ranariddh, de leider van FUNCINPEC. Hun Sen onderwierp toen de Cambodjaanse monarchie aan zijn wil," schreef Sebastian Strangio.

Het koude hart van Cambodja

De kern van de mythevorming rond Hun Sen is tegelijk zijn zwakke punt. Door zijn leiderschap tijdens de Vietnamese bezetting die 10 jaar duurde, wordt hij door Cambodjanen nog vaak beschouwd als een marionet van Hanoi. Dat is een heet politiek hangijzer in een land met een aangeboren aversie voor alles wat uit Vietnam komt. Opnieuw vecht Hun Sen tegen die indruk met de hulp van propaganda.

Vorige maand werd op de Cambodjaanse tv een 'documentaire' uitgezonden over die dramatische vlucht naar Vietnam en zijn strijd tegen Pol Pot. Wie de anderhalf uur durende beschrijving van zijn zelfopoffering, bejubelingen van Vietnam en de vleierijen van vrienden heeft uitgezweet, wordt aan het eind beloond met een analyse van de leider: "Denk niet dat wreedheid kan helpen om de macht te behouden. Hoe dictatorialer, hoe sneller een land ineenstort. Dit durf ik te bevestigen," beweerde de premier zonder ironie.

Onthoofd

Aan het eind van diezelfde documentaire spreekt de leider over zichzelf in derde persoon enkelvoud. "Zijn leven is de rijkdom die deze natie succesvol heeft gemaakt." Hun Sen beschouwt zichzelf steeds meer als de personificatie van Cambodja. Iemand die denkt dat hij het land ís, zal dat land niet snel loslaten. Hij zei vorig jaar dat hij nog minstens tien jaar aan de macht wil blijven.

Hun Sen laat zich samdech noemen, een prins. Maar hij mag hopen dat zijn vergelijking met Kan niet helemaal opgaat. De boerenkoning werd onthoofd door zijn onderdanen aan het einde van een burgeroorlog die tien jaar heeft geduurd. Daarna verdween zijn erfenis in de plooien van de geschiedenis.